Đảng ta khẳng định: “Sự chặt chẽ về nguyên tắc là vấn đề sống còn của Đảng và bảo đảm quan trọng nhất cho sức sống, sự trong sạch và vững mạnh của Đảng” (1). Đảng Cộng sản từ khi ra đời đến nay đã lựa chọn nguyên tắc tập trung dân chủ, coi đây là nguyên tắc cơ bản để xây dựng tổ chức và chỉ đạo hoạt động của mình.

       Tư tưởng về xây dựng một đảng vô sản trên cơ sở của nguyên tắc tập trung dân chủ đã được C. Mác và Ph. Ăngghen đưa vào Điều lệ Liên đoàn những người cộng sản năm 1847. Trong điều kiện lịch sử mới, khi cách mạng vô sản đã trở thành nhiệm vụ trực tiếp, kế tục sự nghiệp của C. Mác và Ph. Ăngghen, V.I. Lênin đã xây dựng, luận chứng và áp dụng nguyên tắc tập trung dân chủ làm nguyên tắc tất yếu trong xây dựng tổ chức và trong hoạt động của đảng cách mạng của giai cấp công nhân. Năm 1905, tại Hội nghị Tammécpho của những người bônsêvích Nga, nguyên tắc tập trung dân chủ được thừa nhận hoàn toàn. Sau đó, nguyên tắc tập trung dân chủ được ghi trong Điều lệ và được thông qua tại Đại hội IV của Đảng Công nhân dân chủ - xã hội Nga năm 1906. Tư tưởng nêu trên của Lênin đặt nền móng cho việc xây dựng đảng vô sản kiểu mới ở Nga, sau đó đã được các đảng trong Quốc tế Cộng sản thừa nhận bằng việc quy định điều kiện gia nhập Quốc tế Cộng sản là các đảng công nhân phải được xây dựng theo nguyên tắc tập trung dân chủ.

       Thực tiễn lịch sử phong trào cộng sản và công nhân quốc tế cho thấy, với nguyên tắc tập trung dân chủ, nhiều Đảng Cộng sản đã xây dựng mình thành đội tiền phong chiến đấu có tổ chức chặt chẽ, vượt qua mọi khó khăn, thử thách khốc liệt, lãnh đạo cách mạng giành những thắng lợi to lớn. Ngày nay, nhờ kiên trì nguyên tắc tập trung dân chủ, các Đảng Cộng sản cầm quyền còn lại đã giữ vững đội ngũ, vượt qua thời kỳ khó khăn nhất, đang từng bước cải cách, đổi mới thành công, tạo dựng lại niềm tin về chủ nghĩa xa hội. Tuy nhiên, cũng có Đảng Cộng sản cầm quyền đã dao động, từ bỏ nguyên tắc tập trung dân chủ. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy Đảng Cộng sản nào lơi lỏng, xa rời nguyên tắc tập trung dân chủ thì sẽ bị suy yếu, khó khăn, thậm chí tan rã, như Đảng Cộng sản Liên Xô trước đây.

       Là một đảng cách mạng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng, ngay từ tháng 10 năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam (khi đó là Đảng Cộng sản Đông Dương) đã quy định cách tổ chức của Đảng trong Điều lệ: Đảng “tổ chức theo lối dân chủ tập trung”(2). Từ đó đến nay, trong Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam luôn xác định tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản của Đảng. Nhờ được tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ, Đảng ta đã có đủ sức mạnh lãnh đạo cách mạng Việt Nam thành công và ngày càng phát triển. Hiện nay, các thế lực thù địch đang ra sức xuyên tạc, bóp méo nguyên tắc tập trung dân chủ hòng làm cho đảng viên hoang mang, hoài nghi, muốn từ bỏ nguyên tắc. Đó thực chất là một trong những hoạt động “diễn biến hòa bình” làm cho chính những đảng viên của Đảng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, làm cho tổ chức đảng mất sức chiến đấu, tê liệt, suy yếu và để chúng dễ bề thực hiện mục tiêu xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Vì vậy, chỉ khi nào nguyên tắc tập trung dân chủ được hiểu đúng và tổ chức thực hiện nghiêm túc thì mỗi tổ chức đảng, đảng viên mới có thể hành động tự giác và không bị lung lay trước những luận điệu xuyên tạc, kích động của các thế lực thù địch về nguyên tắc này, luôn kiên định tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản của Đảng, không thể đổi thay.

       Tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản của Đảng. Tinh thần chủ yếu của nguyên tắc này là bảo đảm cho sự thống nhất về tư tưởng và chính trị của Đảng Cộng sản được củng cố bằng sự thống nhất về tổ chức. Nó làm cho Đảng Cộng sản được xây dựng thành một đội ngũ có kỷ luật chặt chẽ, có sức chiến đấu cao, phát huy được cao độ tính chủ động, năng động và sáng tạo của đông đảo cán bộ, đảng viên. Nó bảo đảm cho Đảng luôn luôn là một tổ chức chiến đấu, một tổ chức lãnh đạo, một tổ chức hành động mà không phải là một câu lạc bộ chỉ bàn cãi suông. Nó quy định mối quan hệ của đảng viên với tổ chức đảng, giữa các tổ chức đảng từ dưới lên trên, giữa một cấp ủy đảng với đại hội đại biểu hay đại hội đảng viên của cấp đó. Nguyên tắc tập trung dân chủ chỉ đạo mọi hoạt động xây dựng tổ chức, sinh hoạt và lãnh đạo của đảng, đồng thời cũng chi phối các nguyên tắc tổ chức, hoạt động khác của đảng.

       Tập trung dân chủ là nguyên tắc phân biệt chính đảng cách mạng chân chính của giai cấp công nhân với các đảng phái khác. Nguyên tắc này đã được V.I. Lê nin khẳng định để xây dựng đảng kiểu mới của giai cấp công nhân, phân biệt với các đảng cơ hội trong Quốc tế II hồi đầu thế kỷ XX. Thừa nhận và tổ chức, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ là một dấu hiệu, một điều kiện cơ bản bảo đảm cho một chính đảng đi theo và trung thành với những nguyên tắc của một đảng mácxít - lêninnít.

       Về bản chất, tập trung dân chủ là một nguyên tắc thống nhất, không tách rời, càng không thể đối lập giữa tập trung và dân chủ. Tập trung trên cơ sở dân chủ, dân chủ đi đôi với tập trung, đi tới tập trung. Dân chủ là điều kiện, tiền đề của tập trung, tập trung là cơ sở bảo đảm cho dân chủ được thực hiện và phát huy. Dân chủ càng được đề cao thì tập trung càng vững chắc, sức mạnh đoàn kết của Đảng càng được khẳng định. Nếu thực hành dân chủ tốt, sẽ phát huy được trí tuệ, tiềm năng, khơi dậy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mọi đảng viên, tổ chức đảng, tạo nên sự thống nhất ý chí và hành động của Đảng. Vì vậy, trong tổ chức và hoạt động của Đảng, phải thực hiện sự thống nhất chặt chẽ dân chủ với tập trung, không được tuyệt đối hóa hay coi nhẹ mặt nào. Nếu tuyệt đối hóa tập trung sẽ dẫn đến quan liêu, chuyên quyền, độc đoán; ngược lại, tuyệt đối hóa dân chủ sẽ dẫn đến tình trạng lạm dụng, vô tổ chức, vô kỷ luật. Cả hai biểu hiện trên đều không đúng và làm giảm sức mạnh của Đảng.V.I. Lênin viết: “chế độ tập trung dân chủ, một mặt, thật khác xa chế độ tập trung quan liêu chủ nghĩa, và, mặt khác, thật khác xa chủ nghĩa vô chính phủ”(3). Người khẳng định rõ: "Trên báo chí của chúng tôi, chúng tôi luôn luôn bảo vệ dân chủ trong nội bộ đảng. Nhưng chúng tôi không bao giờ phản đối chế độ tập trung của đảng. Chúng tôi chủ trương chế độ tập trung dân chủ" (4). Tùy tình hình, nhiệm vụ của Đảng trong từng thời kỳ, cách thực hiện và phạm vi áp dụng nguyên tắc tập trung dân chủ có sự khác nhau, nhưng điều đó không có nghĩa coi tập trung là chính, dân chủ là phụ, hay dân chủ là chính, tập trung là phụ.

       Tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ là vấn đề thuộc về bản chất của Đảng Cộng sản. Là đội tiền phong chiến đấu của giai cấp công nhân, Đảng Cộng sản phải có tổ chức chặt chẽ, tập trung, thống nhất, chứ không thể là một tổ chức lỏng lẻo, vô chính phủ; là liên minh tự nguyện của những người cùng chung chí hướng cộng sản, đấu tranh để xây dựng chủ nghĩa xã hội - một xã hội giương cao ngọn cờ tự do, dân chủ, công bằng và bảo vệ phẩm giá con người; Đảng Cộng sản lại phải có tổ chức dân chủ mới phù hợp với bản chất và mục đích ấy. Bởi vậy, xa rời nguyên tắc tập trung dân chủ là xa rời bản chất của Đảng Cộng sản.

       Mặc dù trong mỗi tổ chức và trong từng thời kỳ khác nhau, nội dung chi tiết của nguyên tắc tập trung dân chủ có sự điều chỉnh nhất định nhưng bản chất và nội dung cơ bản của nguyên tắc thì không bao giờ thay đổi.

       Vượt qua những khó khăn, thử thách trong hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, Đảng ta luôn giữ vững và có nhiều tiến bộ trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Chế độ tập trung, kỷ cương, kỷ luật trong Đảng được giữ vững. Những quyết định lớn của Đảng đã được tổ chức thảo luận rộng rãi, lấy ý kiến của đảng viên và tổ chức đảng từ cơ sở trở lên. Sinh hoạt của các cấp ủy và tố chức đảng được tiến hành dân chủ cởi mở hơn, các cấp ủy viên mạnh dạn trình bày ý kiến riêng của mình, tăng cường các hình thức giao ban, hội thảo tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ chủ chốt với đảng viên và nhân dân. Dân chủ trong Đảng, trong hệ thống chính trị và dân chủ trong xã hội có bước khởi sắc. Công tác tổ chức và cán bộ, nhất là đánh giá tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ được tiến hành công khai, dân chủ. Tình trạng cục bộ, mất đoàn kết trong cán bộ được chấn chỉnh kịp thời hơn, những tổ chức cá nhân vi phạm bị xử lý kịp thời… Những tiến bộ và kết quả thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng đã góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, lãnh đạo cách mạng nước ta giành được những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử trong hơn 30 năm thực hiện đổi mới.

       Tuy nhiên, trong Đảng vẫn còn hiện tượng chưa thống nhất cao với đường lối, chủ trương, chính sách lớn của Đảng, dao động, hoài nghi về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nước ta. Còn tình trạng tùy tiện, thiếu ý thức tổ chức, kỷ luật, không chấp hành chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, báo cáo không trung thực. Dân chủ trong Ðảng và trong xã hội còn bị vi phạm. Kỷ cương, kỷ luật ở nhiều cấp, nhiều lĩnh vực không nghiêm. Một số cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ lãnh đạo thiếu tôn trọng và phát huy quyền dân chủ của đảng viên, ít lắng nghe ý kiến cấp dưới; cán bộ lãnh đạo ở một số nơi gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền, mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức. Nguyên tắc "tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách" trên thực tế ở nhiều nơi rơi vào hình thức do không xác định rõ cơ chế chịu trách nhiệm, mối quan hệ giữa tập thể và cá nhân, dẫn đến khi có sai sót, khuyết điểm thì không ai chịu trách nhiệm...

       Nguyên nhân chủ yếu của những khuyết điểm nêu trên là do: Một số cấp ủy và cán bộ đảng viên chưa có nhận thức đúng về nguyên tắc tập trung dân chủ; nguyên tắc tập trung dân chủ chưa được cụ thể hóa một cách đầy đủ, chính xác thành những tiêu chuẩn, quy định như là một cơ chế bắt buộc mọi tổ chức, mọi cán bộ, đảng viên phải chấp hành; còn thiếu những quy chế cụ thể bảo đảm phát huy dân chủ, thực hiện đúng đắn nguyên tắc tập trung dân chủ; một bộ phận cán bộ, đảng viên trong đó có cả cán bộ lãnh đạo chủ chốt tuy có nhận thức đúng về nguyên tắc tập trung dân chủ, nhưng không gương mẫu hoặc cố tình thực hiện sai lệch nguyên tắc này vì vụ lợi cá nhân; công tác kiểm tra, giám sát ở nhiều tổ chức đảng bị buông lỏng, việc thi hành kỷ luật đối với những vi phạm chưa nghiêm túc, dẫn đến tình trạng coi thường kỷ cương, kỷ luật, cố tình vi phạm nguyên tắc này...

       Khi tình trạng vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ không được ngăn chặn, đẩy lùi, có những tổ chức đảng, đảng viên mất sức chiến đấu thì xuất hiện quan điểm cho rằng nguyên tắc này không có tính khả thi, càng thực hiện thì càng mất dân chủ, càng độc đoán, chuyên quyền. Có cán bộ, đảng viên nghi ngờ tính khả thi của nguyên tắc tập trung dân chủ, nhất là trong điều kiện Đảng cầm quyền…Trong khi đó, các thế lực thù địch lợi dụng những khuyết điểm trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ của các Đảng Cộng sản cầm quyền, ra sức tuyên truyền xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc này hòng làm cho đảng viên hoang mang, hoài nghi, làm cho Đảng Cộng sản dao động từ bỏ nguyên tắc này, tạo cơ hội cho các lực lượng đối lập ngóc đầu dậy xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng. Nhưng, với kinh nghiệm và bản lĩnh chính trị vững vàng, Đảng Cộng sản Việt Nam vẫn khẳng định tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản của Đảng. Mọi mưu toan xa rời, phủ nhận nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng đều bị phê phán, ngăn chặn. Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam do Đại hội lần thứ XI của Đảng thông qua khằng định: “Đảng là một tổ chức chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động, lấy tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ bản...”(5).

       Trong thời gian tới, để giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng, ngăn chặn mọi mưu toan xa rời, xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc tập trung dân chủ, các cấp ủy, tổ chức đảng cần thực hiện tốt các giải pháp sau đây:

        Một là, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên về nguyên tắc tập trung dân chủ; đấu tranh chống những luận điệu xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc tập trung dân chủ.

       Nguyên tắc tập trung dân chủ có nội dung và phạm vi áp dụng rất rộng, có nhận thức đúng mới thực hiện đúng. Một trong những nguyên nhân dẫn đến những khuyết điểm trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ thời gian qua là do nhiều cán bộ, đảng viên nhận thức chưa rõ, chưa đúng về nguyên tắc này.

       Để nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên về nguyên tắc tập trung dân chủ, các cấp ủy, tổ chức đảng cần tổ chức cho cán bộ, đảng viên học tập nắm vững nội dung, bản chất của nguyên tắc tập trung dân chủ, đặc biệt là nắm vững quy định của Điều 9 Điều lệ Đảng khóa XI về nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ và các Quy định, Hướng dẫn của Trung ương Đảng về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ; nghiên cứu làm rõ nội dung, yêu cầu của nguyên tắc tập trung dân chủ trong tình hình mới.

       Đấu tranh chống những luận điệu xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc tập trung dân chủ. Các thế lực thù địch cho rằng, nguyên tắc tập trung dân chủ không phải của chủ nghĩa Mác, mà do V.I. Lê-nin đặt ra, chủ yếu hướng tới “tập trung”, “dân chủ” chỉ là thứ yếu, là hình thức; nguyên tắc tập trung dân chủ đã “lỗi thời” chỉ phù hợp với hoạt động của Đảng khi chưa giành được chính quyền, trong hoạt động bí mật, hoặc khi lãnh đạo chiến tranh cần có kỷ luật chặt chẽ, tập trung, thống nhất cao độ; nguyên tắc tập trung dân chủ là “không có thật”, “dân chủ không thể đi đôi với tập trung”; nguyên tắc tập trung dân chủ là một “nguyên tắc sai lầm”, “làm mất dân chủ” và “tất yếu dẫn đến tập trung quan liêu, chuyên chế, tình trạng vô trách nhiệm”; phải “bỏ chế độ thiểu số phục tùng đa số”, “cho đảng viên được nói và làm khác với nghị quyết của Đảng” mới có “dân chủ”, “sáng tạo”(6)...Thực chất những luận điệu nêu trên của các thế lực thù địch đều nhằm đi tới xóa bỏ nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng. Vì vậy, yêu cầu mỗi một đảng viên trên cơ sở nắm vững lịch sử, nội dung, bản chất, yêu cầu của nguyên tắc tập trung dân chủ, phải nhận diện rõ bản chất, mục đích của những luận điệu xuyên tạc, chống phá này để nêu cao tinh thần cảnh giác đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn, xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc tập trung dân chủ.

       Hai là, tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, quy chế hóa nguyên tắc tập trung dân chủ cho từng lĩnh vực, từng mặt công tác xây dựng Đảng.

       Nguyên tắc tập trung dân chủ có vai trò đặc biệt quan trọng nhưng nội dung trừu tượng, phạm vi chi phối rất rộng, dễ bị vận dụng tuỳ tiện, bị bóp méo. Do đó, muốn thực hiện tốt, cần có những cơ chế cụ thể có hiệu lực, những quy định cụ thể để thực hiện những nội dung của nguyên tắc. Vừa qua, do thiếu những quy định cụ thể bảo đảm thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy dân chủ trong Đảng nên tình trạng lúng túng hoặc vận dụng thực hiện tuỳ tiện còn xảy ra ở không ít nơi, vì vậy, Đảng chủ trương phải "tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hoá, quy chế hoá nguyên tắc tập trung dân chủ"(7).

       Việc xây dựng những cơ chế cụ thể có hiệu lực, những quy định cụ thể để thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ cần được tiến hành từ Trung ương đến cơ sở, nhưng trước hết là từ Trung ương Đảng. Phương hướng chung là hoàn thiện, cụ thể hóa, quy chế hóa nguyên tắc tập trung dân chủ cho từng lĩnh vực, từng mặt công tác xây dựng Đảng.

       Ba là, mở rộng dân chủ đi đôi với củng cố, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong Đảng. Xây dựng các thiết chế, cơ chế cho phép phát huy thật sự mạnh mẽ dân chủ, trước hết là bảo đảm thực hiện các quyền của đảng viên, nhất là quyền được thảo luận, chất vấn, phê bình, thông tin, bảo lưu ý kiến. Đồng thời với mở rộng dân chủ phải củng cố, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong Đảng. Mọi tổ chức đảng và đảng viên phải thực hiện nhiệm vụ chấp hành chỉ thị, nghị quyết của Đảng, nói và làm theo nghị quyết của Đảng. Không để bất cứ ai lợi dụng dân chủ, lợi dụng quyền phê bình để bôi nhọ, hạ thấp uy tín của đồng chí mình, gây mất đoàn kết nội bộ.

       Bốn là, thực hiện nghiêm túc chế độ tập thể lãnh đạo đi đôi với cá nhân phụ trách. Chế độ tập thể lãnh đạo đi đôi với cá nhân phụ trách là nội dung quan trọng của nguyên tắc tập trung dân chủ, cần phải được thể chế hóa thành các quy chế, quy định cụ thể về tổ chức, lề lối làm việc, trách nhiệm của tập thể, cá nhân để vừa giữ vững chế độ lãnh đạo tập thể, vừa tăng cường mạnh mẽ trách nhiệm cá nhân. Tập trung làm rõ trách nhiệm cá nhân, quy định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng và cơ quan, đơn vị.

       Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Xử lý nghiêm minh, kịp thời những tổ chức đảng, đảng viên vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ.

       Kiểm tra, giám sát để hướng dẫn, giúp đỡ các tổ chức đảng, đảng viên thực hiện đúng nguyên tắc là vấn đề rất cần thiết. Cần quy định rõ chế độ báo cáo, tự phê bình của các cơ quan lãnh đạo. Công khai hoá chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, quy trình, thủ tục công tác của các cơ quan lãnh đạo, các chức danh công tác. Tăng cường tổ chức thực hiện chế độ kiểm tra, giám sát thường xuyên với kiểm tra chuyên đề, chú trọng nội dung thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Đồng thời, xử lý nghiêm minh, kịp thời những đảng viên, tổ chức đảng vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ.

       Tóm lại: Mọi thành công hoặc thất bại trong cuộc đấu tranh để xây dựng tổ chức, thực hiện mục đích lý tưởng của Đảng, đều tùy thuộc vào nhận thức và hành động đúng hay không đúng nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng. Đảng nào vi phạm hoặc rời xa nguyên tắc tập trung dân chủ đều dẫn đến giảm sút sức chiến đấu, phân liệt, thậm chí tan rã. Do đó, cần phê phán mọi mưu toan xa rời, xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc tập trung dân chủ, đồng thời kiên quyết khắc phục những khuyết điểm, tổ chức thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng. Bảo vệ và kiên trì nguyên tắc tập trung dân chủ trong xây dựng tổ chức và hoạt động của Đảng luôn luôn là nhiệm vụ sống còn của Đảng, không thể coi nhẹ, là trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng và đội ngũ đảng viên của Đảng./.

-----------------------------------------------

(1)  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia,  H.2004, t.37, tr.772.

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.1998, t.2, tr.119.

(3) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2005, t.36, tr.185.

(4) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2005, t.27, tr.91.

(5) Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.5.

(6) Tạp chí Cộng sản số 933 (1-2020), tr.49-54.

(7) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2006, tr.289.