“Tự diễn biến” trên lĩnh vực chính trị, là xu hướng chính trị tiêu cực, phản cách mạng, xa rời mục tiêu, lý tưởng, định hướng chính trị; dao động, mơ hồ, mất phương hướng, thực chất là sự biến đổi về chính trị theo chiều hướng xấu dần, từng bước xa rời mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

      “Tự chuyển hóa” trên lĩnh vực chính trị là sự phai nhạt, từ bỏ mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; nhận thức sai lệch, từng bước phủ nhận những nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; hạ thấp vai trò lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước. Tán dương chủ nghĩa tư bản, đề cao, tuyệt đối hóa các quan điểm, tư tưởng phi mácxít. Phê phán, tiến tới phủ nhận quan điểm, đường lối, chính sách, pháp luật Nhà nước. Có những hoạt động chống lại Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

      “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trên lĩnh vực chính trị biểu hiện với những mức độ khác nhau:

      - Mức độ thứ nhất, phai nhạt niềm tin, lý tưởng, thiếu tin tưởng vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, sự lãnh đạo của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước. Đây là mức độ biểu hiện đầu tiên đó là phai nhạt lý tưởng cách mạng, không kiên định con đường xã hội chủ nghĩa, dao động, thiếu niềm tin, sa sút ý chí chiến đấu, thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh, phụ họa theo những nhận thức sai, quan điểm lệch lạc; không còn ý thức hết lòng vì nước, vì dân, không làm tròn bổn phận, chức trách, nghĩa vụ của người cán bộ, đảng viên. Sự phai nhạt này không chỉ là cảm tính, tình cảm mà bước đầu có cả lý tính, lý trí. Những người ở mức độ này thường thiếu tin tưởng vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vào lý tưởng, mục tiêu, con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; thiếu tin tưởng vào đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước, nhưng chưa đến mức độ không theo hoặc chống đối. Trong hoạt động thực tiễn, chủ nghĩa cá nhân ở những người này trỗi dậy, chi phối; chỉ lo cho bản thân, thực dụng vì lợi ích cá nhân, gia đình, lợi ích nhóm; coi mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng như là để “trang sức” cho con đường công danh, tiến thân của bản thân; coi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước là “điều kiện” để trục lợi. Đặc biệt, họ triệt để lợi dụng kẽ hở, khoảng trống trong chính sách, pháp luật Nhà nước để mưu lợi cá nhân; lợi dụng chức, quyền để xâm phạm lợi ích của người khác, của tập thể, của Nhà nước.

     Mức độ thứ hai, xa rời dần những nguyên tắc và mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, du nhập những tư tưởng, lý luận phi mácxít. “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ở mức độ này thường xa rời dần nguyên tắc và mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, suy giảm niềm tin nghiêm trọng; coi việc học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục mục tiêu, lý tưởng cách mạng là không thật cần thiết, rút ngắn, cắt xén nội dung; sùng ngoại, say sưa với việc du nhập, quảng bá những tư tưởng, lý luận phi mácxít, tích cực “vận dụng”, “học tập”, đòi đổi mới, cải cách theo “khuôn mẫu” phương Tây không tính đến đặc điểm, đặc thù đất nước; họ quan liêu, xa dân, vô cảm trước khó khăn, bức xúc của nhân dân. Tuy nhiên, những người này chưa đến mức đoạn tuyệt, hay muốn thay đổi chế độ xã hội chủ nghĩa, để họ còn “đục nước béo cò”.

      Mức độ thứ ba, biến chất về chính trị, từ bỏ chủ nghĩa Mác - Lênin, lý tưởng xã hội chủ nghĩa. “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ở mức độ này, đã biến chất về chính trị, “phản bác, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các nguyên tắc tổ chức của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ; đòi thực hiện “đa nguyên, đa đảng”; từ bỏ lý tưởng xã hội chủ nghĩa, nhưng có thể họ còn ngụy trang, che giấu kín đáo, hoặc chưa “công khai”, nên khó phát hiện, nhận biết. Họ ít bộc lộ tư tưởng, quan điểm chống đối của mình một cách trực tiếp, nhưng ngấm ngầm bằng cách này hay cách khác tuyên truyền các quan điểm sai trái với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Về thực chất, những người này đã là “đồng minh” cả trong tư tưởng và hành động thực tiễn, họ bắt đầu đứng cùng một trận tuyến với các thế lực thù địch để chống lại sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

      Mức độ thứ tư, chống đối Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa. “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ở mức độ này đã chuyển hẳn về chất, đã biến chất hoàn toàn về chính trị, có hành động chống đối Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa. Những người này đã thực sự ra mặt chống đối cách mạng không chỉ bằng tư tưởng, quan điểm chính trị thù địch, mà còn bằng cả hành động. Họ đứng hẳn về phía bên kia chiến tuyến và được sự hỗ trợ, giúp đỡ về vật chất, tài chính, tinh thần, tư tưởng, tổ chức của các thế lực thù địch, phản động bên trong và bên ngoài. Trong hành động thực tiễn, những người này ra sức xuyên tạc, công kích, bác bỏ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kích động tư tưởng bất mãn, xuyên tạc, đả kích Đảng, gây rối, chia rẽ nội bộ. Họ ra sức xuyên tạc đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; xuyên tạc chế độ dân chủ, nhân quyền của nước ta; phủ định sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đòi thực hiện đa đảng đối lập. Họ còn thành lập các nhóm, các hội, các tổ chức trái pháp luật, thực chất là phản động, nhằm tập hợp lực lượng, phát triển thanh thế, kêu gọi và nhận sự trợ giúp của bên ngoài để chống đối chế độ xã hội chủ nghĩa.

      Từ những biểu hiện trên, để đấu tranh ngăn chặn tình trạng “tự chuyển hóa”, “tự diễn biến” và đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu thủ đoạn “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch trên mặt trận chính trị - tư tưởng, thiết nghĩ chúng ta cần phải tập trung các nhiệm vụ, giải pháp sau:

     Một là, thường xuyên giáo dục chủ nghĩa Mác- Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, đảng viên về mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội và những hạn chế không thể tránh khỏi trên con đường phát triển.

     Hai là, đề cao tinh thần tự phê bình và phê bình trong các tổ chức đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; Chỉ thị 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” và Quy định số 101-QĐ/TW ngày 07/6/2012 của Ban Bí thư khóa XI về “Trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp”. Nêu cao đạo đức cách mạng “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”, khắc phục chủ nghĩa cá nhân, tích cực vào cuộc đấu tranh chống tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực ngay trong cơ quan, đơn vị mình, làm trong sạch đội ngũ cán bộ, đảng viên, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng.

       Ba là, tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền kịp thời, có tính định hướng đúng đắn nhằm cung cấp thông tin chính thống cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và nhân dân về những vấn đề kinh tế, chính trị, đối ngoại… quan trọng của đất nước; chú trọng giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng đối với mọi cán bộ, đảng viên, nhất là với những cán bộ lãnh đạo, quản lý. Để ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái trong đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên cần đến những chủ trương, giải pháp hành động mạnh mẽ, đồng bộ. Cần kết hợp chặt chẽ giữa tăng cường giáo dục đạo đức trong đảng và trong xã hội với tinh thần tự tu dưỡng, rèn luyện của mỗi cán bộ, đảng viên. Phải bắt đầu “tu thân”, phải học làm người rồi mới làm cán bộ như Bác Hồ đã dạy. Tăng cường kỷ luật, pháp luật, sự công khai, minh bạch, dân chủ trong quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, sắp xếp, bố trí và quản lý cán bộ, bảo đảm lựa chọn đúng người có đức, có tài vào bộ máy và cơ quan lãnh đạo các cấp; tạo môi trường xã hội, thể chế kinh tế lành mạnh, văn minh, khoa học để cán bộ, công chức không có điều kiện sa vào những tiêu cực, vi phạm đạo đức.

       Bốn là, giữ gìn, củng cố đoàn kết, thống nhất vững chắc trong Đảng, chống những biểu hiện cục bộ, địa phương, phe cánh, “lợi ích nhóm”. Phải giữ gìn sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng đồng thời tích cực đấu tranh phòng, chống âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” để thúc đẩy quá trình “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” từ bên trong của các thế lực thù địch, nhất là trên mặt trận tư tưởng, lý luận; tiếp tục giáo dục nâng cao nhận thức, xác định rõ vị trí, vai trò, trách nhiệm của các lực lượng tham gia đấu tranh; tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, lý luận; quan tâm đầu tư những điều kiện đảm bảo cho cuộc đấu tranh trên mặt trận tư tưởng ngày càng hợp lý, có hiệu quả. 

       Cuối cùng là sự kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, lấy xây dựng cho ta mạnh lên về mọi mặt là chính, nhất là giữ vững ổn định chính trị và định hướng xã hội chủ nghĩa; xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; tăng cường quốc phòng, an ninh; mở rộng quan hệ đối ngoại. Chăm lo xây dựng nhân tố con người, nâng cao khả năng “tự bảo vệ” trước những âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch; nâng cao “sức đề kháng” của mọi cán bộ, đảng viên trước tác động tiêu cực của cơ chế thị trường, hội nhập. Đây là biện pháp tốt nhất, tích cực chủ động nhất để phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Công tác phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Với sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị thì công tác này nhất định thành công.